Historia
Pałacu
Staniszów to dawna wieś rycerska wzmiankowana po raz pierwszy w 1395 roku. Znajdują się tutaj trzy majątki wchodzące dawniej w skład dominium rodu von Reuss, z których najbardziej reprezentacyjny – w Staniszowie Górnym pełnił funkcję rodowej rezydencji aż do końca II Wojny Światowej. Pierwotnie renesansowy dwór z 2 poł. XVI wieku, gruntowne przebudowany z inicjatywy księcia Henryka XXXVIII von Reuss w 1787 r. na okazałą barokową rezydencję, dwukrotnie rozbudowywany w XIX wieku (1818 – oranżeria, 1887 – powiększony o skrzydło wschodnie).
Pałac został założony na rzucie prostokąta, z bocznymi ryzalitami, 2-kondygnacyjny, 3-traktowy, nakryty dachem naczółkowym z lukarnami. We wnętrzu zachowana została bogata snycerka (boazerie, parkiety), kamieniarka (kominki, posadzki, sufity itp.) oraz floralne malowidła ścienne w saloniku ogrodowym. Pałac Staniszów słynął ze znamienitej kolekcji obrazów, dzisiaj niestety rozproszonej.
Na przełomie XVIII/XIX wieku przy Pałacu został założony jeden z najpiękniejszych parków krajobrazowych na Dolnym Śląsku, w którego obrębie znalazły się okoliczne lasy, malownicze formacje skalne góry Witosza oraz wybudowane w XIX wieku przez księcia Henryka XXXVIII sztuczne ruiny zamku na wzgórzu Grodna, z których roztaczał się niezapomniany widok na pasmo Karkonoszy i Kotlinę Jeleniogórską.
Od początku XIX wieku Staniszów należał do najczęściej odwiedzanych i znakomitych miejsc rozrywki dla mieszkańców Jeleniej Góry i cieplickich kuracjuszy, nie tylko ze względu na bardzo gościnny Pałac będący wówczas jednym z centrów życia towarzyskiego w regionie, ale również ze względu na malowniczą górę Witosza z pustelnią „łomnickiego proroka” - Georga Rischmanna oraz wybudowaną specjalnie dla gości gospodą z ogródkiem piwnym i „Stonsdorferei” – słynną Staniszowską wytwórnią likieru ziołowego.
Urok i wyjątkowość Staniszowa dostrzegła również Izabela Fleming-Czartoryska, która odwiedziła wioskę w 1816 r. i opisała swój pobyt w pamiętnikach z podróży „Dyliżansem po Śląsku”: „… przyroda tu piękna, położenie zachwycające. Nic nie zostało zepsute i wszystko, co jest dziełem ręki ludzkiej, zdaje się być dziełem Natury.”
Do zakończenia II Wojny Światowej wieś, pałac i gospoda pozostawały w rękach księcia von Reuss i cieszyły się sławą jednego z najważniejszych celów wycieczkowych Kotliny Jeleniogórskiej. Zaraz po wywłaszczeniu rodziny von Reuss w Pałacu urządzono sanatorium dla dzieci, następnie Państwowe Pogotowie Opiekuńcze. Następnie pełnił on funkcję ośrodka szkoleniowego Straży Pożarnej, a w latach 1991-2001 stał pusty. W typowy dla powojennego stosunku do dóbr kultury obchodzono się również z Pałacem Staniszów, w którym przeprowadzono remonty zamalowując lub częściowo niszcząc barokowe boazerie, posadzki i parkiety.
W parku nie przeprowadzono właściwie żadnych większych zmian, poza przypadkowymi, chaotycznymi nasadzeniami oraz pozwalając mu zwyczajnie zarosnąć. Szczęśliwie Pałac uchował się od bardziej radykalnych zmian w strukturze bryły i do dzisiaj można podziwiać XVIII- i XIX-wieczne elementy dekoracyjne w jego wnętrzach. Nie zachowały się natomiast żadne elementy pierwotnego wyposażenia.
W 2001 r. nabyliśmy od Starostwa Powiatowego w Jeleniej Górze część całego założenia pałacowo-parkowego i natychmiast przystąpiliśmy do prowadzenia prac remontowo-adaptacyjnych. Równolegle z remontem pałacu podjęliśmy prace w parku, polegające na usuwaniu dzikich narośli, odtwarzaniu pierwotnych osi widokowych, alejek spacerowych, oczyszczaniu stawów i zakładaniu nowych trawników. Prace we wnętrzach pałacu polegały przede wszystkim na usuwaniu wszelkich powojennych naleciałości niszczących historyczną substancję (farby olejne, syntetyczne wykładziny) oraz jej starannemu wydobywaniu, a także na działaniach adaptacyjnych mających nadać dawnej siedzibie arystokratycznej nową funkcję, z jak największą pieczołowitością stosując się do wskazówek zawartych w dokumentach.
To niełatwe przedsięwzięcie, wymagające nie tylko pokaźnego zaplecza finansowego, ale również wiedzy i doświadczenia jest nadal kontynuowane, pomimo iż obiekt został otwarty już w 2002 roku. Do dnia dzisiejszego udało się nam zamknąć prace remontowe w głównym pałacu, najbliższym otoczeniu parkowym oraz tzw. Domu Kawalera. Dawne zabudowania folwarczne przeznaczone zostały na cele kulturalne i rekreacyjne: Centrum Kultury oraz SPA z basenem i gabinetami zabiegowymi.
W Pałacu Staniszów od 2004 r. działa Fundacja Forum Staniszów, która powołana została w celu propagowania kultury i sztuki związanej z regionem Dolnego Śląska, a w szczególności Karkonoszy. W galerii można oglądać prace malarzy, grafików i ceramików z Kotliny Jeleniogórskiej, prezentowane również na wystawach wyjazdowych. W 2006 r. zainaugurowaliśmy Festiwal „Muzykalia Staniszowskie”, na który co roku składa się kilkanaście koncertów odbywających się nie tylko w założeniu pałacowo-parkowym w Staniszowie, ale również w innych obiektach zabytkowych Kotliny Jeleniogórskiej. W wydarzeniach biorą udział wybitni artyści z Polski i za granicy. W jednym z zabudowań folwarcznych powstało Centrum Sztuki, które ma stać się ośrodkiem badań, dokumentacji i prezentacji twórczości artystów tworzących w Karkonoszach do 1945 roku (niemieckich artystów) i artystów tworzących w tym regionie po zakończeniu II Wojny Światowej (polskich artystów).
Rewitalizacja założenia pałacowo-parkowego w Staniszowie stała się naszą życiową pasją i celem. Mamy nadzieję, że pobyt w naszym domu spełni Państwa oczekiwania i dostarczy wielu niezapomnianych wrażeń. Z nadzieją na ponowne spotkanie w Pałacu Staniszów.
Agata i Wacław Dzida
